Η ελληνική κοινωνία βιώνει το τέλος μιας εποχής με βίαιο τρόπο

• Του Σταύρου Λυγερού

Εχει αποδειχθεί ότι οι κρίσεις λειτουργούν σαν καταλύτης. Στην Ελλάδα, η ανώμαλη προσγείωση στο χείλος της χρεοκοπίας προκάλεσε σοκ. Λόγω της βαθιάς ψυχολογικής επίδρασης που άσκησε διευκόλυνε την αλλαγή συμπεριφορών και νοοτροπιών. Κατέστησε εφικτό αυτό που πριν ήταν σχεδόν ανέφικτο. Από την αρχή οι Ελληνες δυσφορούσαν για τα μέτρα, αλλά κατανοούσαν ότι κάτι έπρεπε να γίνει για να μην πέσει η χώρα στον γκρεμό. Η αμφιθυμία των πολιτών διευκόλυνε την πραγματοποίηση μεταρρυθμίσεων, που πριν από την εκδήλωση της κρίσης θα προκαλούσαν κύμα κοινωνικών αντιδράσεων.
Με άλλα λόγια, ήταν μοναδική ευκαιρία να εφαρμοστεί ένα εθνικό σχέδιο για την αντικατάσταση του καταρρέοντος κλεπτοκρατικού, σπάταλου, ανορθολογικού και παρασιτικού μοντέλου από ένα υγιές και παραγωγικό. Η κυβέρνηση Παπανδρέου, όμως, δεν αξιοποίησε την πολιτική δυνατότητα. Παρέμενε εγκλωβισμένη στην πεπατημένη και ασκούσε πολιτική με τον παλιό χρεοκοπημένο τρόπο. Αντί οι παρεμβάσεις της για την αύξηση των εσόδων και τη μείωση των δαπανών να είναι στοχευμένες, ήταν οριζόντιες. Αντί να θεσπίσει νέα πολιτικά - επιχειρησιακά εργαλεία χρησιμοποίησε τα αποτυχημένα παραδοσιακά. Τα ίδια και στο επίπεδο της αξιοποίησης των ουκ ολίγων λιμναζουσών αναπτυξιακών δυνατοτήτων.
Η άποψη ότι αυτά είναι μη ρεαλιστικά υποκρύπτει ιδιοτέλεια ή ανοησία. Είναι αληθές ότι η κοινή γνώμη έχει βαρεθεί να ακούει για καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, για πάταξη της διαφθοράς, για λειτουργικό εκσυγχρονισμό του κράτους κ.λπ., επειδή αυτές οι επαγγελίες έμειναν για δεκαετίες συνθήματα. Αυτό, όμως, δεν αλλάζει το γεγονός ότι το ριζικό νοικοκύρεμα και η βιώσιμη ανάπτυξη αποτελούν ζωτική ανάγκη.
Στην πραγματικότητα, η κυβέρνηση έχασε με δική της ευθύνη κρίσιμο χρόνο και κυρίως σπατάλησε το πολύτιμο απόθεμα κοινωνικής ανοχής. Σήμερα, η οικονομία βυθίζεται στον φαύλο κύκλο της ύφεσης, η κοινωνία βράζει και η κρίση εμπιστοσύνης προς το υφιστάμενο πολιτικό σύστημα παροξύνεται. Σ’ αυτό το κλίμα συμπαρασύρονται και τα σωστά μέτρα για λειτουργική εξυγίανση του κράτους και της οικονομίας.
Για να οδηγηθεί συντεταγμένα η κοινωνία σε υπέρβαση της κρίσης πρέπει να αρθεί το εμπόδιο που εγείρει η οξύτατη κρίση εμπιστοσύνης. Είναι προφανές ότι κανείς δεν θα δεχόταν να τον ξαναεγχειρίσει ένας γιατρός που σε προηγούμενη εγχείρηση τον είχε σακατέψει. Η διάχυτη εντύπωση πως η πολιτική ελίτ δεν εξυπηρετεί το συμφέρον της κοινωνίας ενισχύεται από την άδικη κατανομή των βαρών και ωθεί την κάθε κοινωνική ομάδα να οχυρώνεται πίσω από τη δική της μισή αλήθεια, γεγονός που αναπαράγει το αδιέξοδο.
Η κρίση, όμως, δεν είναι μία δυσάρεστη παρένθεση. Η Ελλάδα θα ισορροπήσει για χρόνια σε χαμηλότερα επίπεδα. Η πολιτική δημιουργίας ελλειμμάτων προκειμένου να διατηρηθεί ένα επίπεδο ευημερίας έχει οριστικά τελειώσει. Η ελληνική κοινωνία ουσιαστικά βιώνει το τέλος μιας εποχής. Ενας πολύ μεγάλος αριθμός μικρομεσαίων εμπόρων, βιοτεχνών και ελεύθερων επαγγελματιών που επιβίωναν λόγω φοροδιαφυγής θα σαρωθούν. Ακόμα και οι υγιείς μικρομεσαίες επιχειρήσεις δεν πρόκειται να εξασφαλίζουν στους ιδιοκτήτες τους την ευημερία που τους εξασφάλιζαν την προηγούμενη περίοδο. Τα ίδια και χειρότερα ισχύουν για πολλές κατηγορίες ελεύθερων επαγγελματιών. Οι αγρότες, που είχαν βολευτεί με περισσότερες απ’ όσες δικαιούνταν και σχετικά υψηλές επιδοτήσεις, με κρατικές παροχές και φθηνή μαύρη εργασία παράνομων μεταναστών, θα περιθωριοποιηθούν εάν δεν αυξήσουν τον κλήρο τους και κυρίως εάν δεν προσανατολιστούν σε καλλιέργειες αυξημένης ζήτησης και κατ’ επέκταση μεγαλύτερης απόδοσης. Οι δημόσιοι υπάλληλοι, που λόγω των αρμοδιοτήτων τους μπορούσαν να λαδώνονται, θα πρέπει να καταλάβουν ότι το πάρτι τελείωσε. Και όσοι δεν το καταλάβουν θα πρέπει να πάνε φυλακή.
Αυτή την περίοδο αποδομείται βιαίως ο εκτεταμένος και ανθεκτικός μικροϊδιοκτητικός τρόπος παραγωγής, που είναι η άλλη όψη της μικρομεσαίας θάλασσας. Η κοινωνική αυτή διάρθρωση έχει βαθιές ρίζες και έχει συμβάλει καθοριστικά στη διαμόρφωση των κυρίαρχων ιδεολογημάτων, νοοτροπιών και συμπεριφορών. Οι επιπτώσεις της είναι αντιφατικές. Από τη μία πλευρά, εμπόδισε την αύξηση της παραγωγικότητας και επίσης διαμόρφωσε τις τιμές σε σχετικά υψηλά επίπεδα. Από την άλλη, όμως, συγκράτησε την απασχόληση, εξασφάλισε ευελιξία και κυρίως δημιούργησε συνθήκες κοινωνικής ευστάθειας.
Χρέος του πολιτικού συστήματος ήταν από νωρίς να ωθήσει τους μικρομεσαίους σε κινήσεις εκσυγχρονισμού με σκοπό την αύξηση της ανταγωνιστικότητάς τους, την επιβίωση και τη μεγέθυνση όσων είχαν τη δυνατότητα. Αντί γι’ αυτό, το πολιτικό σύστημα τους αντιμετώπισε σαν εκλογική πελατεία, ανεχόμενο την εκτεταμένη φοροδιαφυγή τους και τα φαινόμενα νεοπλουτισμού και ξιπασιάς. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την κοινή πρακτική των υψηλών τιμών, εξασφάλισε κατά κανόνα στους μικρομεσαίους ένα εισόδημα μεγαλύτερο από όσο αντιστοιχούσε στην παραγωγική τους δραστηριότητα. Αυτός είναι ο λόγος που οι μικρομεσαίοι απειλούνται τώρα με αφανισμό.